Nhà máy phát điện Kogan Creek ở tiểu bang Queensland. Nguồn: Universal Images Group Editorial

AUSTRALIA - Cơ quan Điều hành Thị trường Năng lượng Úc gọi tắt là AEMO đã có quyết định can thiệp chưa từng có trong tuần nầy giữa lúc cuộc khủng hoảng năng lượng diễn ra trên khắp miền đông nước Úc. Theo sau các đe dọa về việc mất điện tại một vài tiểu bang, lần đầu tiên cơ quan đã đình hoãn một số thị trường thị trường bán buôn điện giao ngay, trong nỗ lực đảm bảo nguồn cung cấp đáng tin cậy. Thế nhưng 'thị trường giao ngay' là gì và việc AEMO đóng băng này sẽ có ý nghĩa gì đối với người tiêu thụ năng lượng?

Cuộc khủng hoảng năng lượng hiện tại của Úc đã âm ỉ trong nhiều năm, nhưng nó đã đạt đến tầm cao mới với nhiều kịch tính trong tuần này, với một hành động chưa từng có của cơ quan quản lý điện quốc gia.

Giữa những cảnh báo về khả năng mất điện trên khắp các tiểu bang phía đông, Cơ quan Điều hành Thị trường Năng lượng Úc AEMO đã thực hiện việc tạm dừng ‘thị trường điện giao ngay’ trên toàn quốc lần đầu tiên.

Khi thông báo về việc này, ông Daniel Westerman của AEMO cho biết hệ thống đã trở nên không thể hoạt động và việc ngừng hoạt động sẽ bảo đảm nguồn cung cấp đáng tin cậy và an toàn.

Giáo sư Kinh tế tại Đại học Monash, ông Guillaume Roger nói rằng, thị trường đã sụp đổ.

Ông Guillaume Roger nói “Vâng có đôi chút xáo trộn vì đó là một ngành kỹ nghệ phức tạp".

"Mọi thành phần đều tương tác nhau trên thị trường cạnh tranh và các chính phủ cũng như mọi người mong muốn mọi chuyện được sắp xếp theo cách họ".

"Vì vậy nó trở nên một sân bóng chính trị cùng lúc, nó khiến cho mọi chuyện sau cùng hết sức phức tạp”.

Vậy ‘thị trường giao ngay, the spot market’ chính xác là gì và tại sao nó lại bị phá vỡ?

Ở hầu hết các nơi trên nước Úc, điện được cung cấp thông qua Thị trường Điện Năng Quốc gia, hay National Electricity Market hay NEM, hoạt động ở khắp mọi nơi ngoại trừ Tây Úc và Lãnh thổ Bắc Úc.

Các công ty bán điện mà họ tạo ra thông qua thị trường bán sỉ cho các công ty bán lẻ, sau đó bán lại cho người tiêu dùng, bao gồm các gia đình và doanh nghiệp.

Một số người tiêu dùng mua điện qua các hợp đồng đặt giá định trước và phần còn lại được giao dịch thông qua thị trường giao ngay.

Giám đốc Viện Năng lượng của Đại học Melbourne, là ông Michael Brear giải thích.

Ông Michael Brear nói “Thị trường giao ngay – spot market - trong lãnh vực điện bán giá sỉ là một tiến trình tự động, do Cơ quan Điều hành Thị trường Năng lượng Úc".

"Về căn bản đó là một thị trường tự động duy nhất, nơi những người tạo ra điện: có thể là năng lượng mặt trời và gió hay than đá và các máy phát điện, cũng như phát điện do thủy điện cung cấp".

"Có rất nhiều công ty bán lẻ điện cho ngôi nhà của chúng ta, khi họ mua lượng điện của nhà cung cấp".

"Vì vậy, đây là cuộc đấu giá không ngừng giữa người mua và người bán, nó diễn ra 5 phút một lần và liên tục ngày đêm, trong 365 ngày một năm”.

Thế nhưng những gì thường được mô tả là một ‘cơn bão hoàn hảo’ của các yếu tố, đã làm đảo lộn hệ thống hoàn chỉnh này.

Trong khi đó các lệnh trừng phạt toàn cầu áp đặt đối với dầu khí của Nga trong cuộc chiến với Ukraine, đã khiến giá cả hàng hóa tăng vọt.

Còn trên khắp nước Úc, các nhà máy nhiệt điện than già cỗi đã bị ngừng hoạt động theo kế hoạch và ngoài kế hoạch, với khoảng 20% ​​trong số đó là ngoại tuyến.

Sau đó nhu cầu tăng vọt, khi đợt lạnh giá mùa đông ập đến các tiểu bang miền đông, với nhiều nơi ghi nhận thời điểm bắt đầu mùa lạnh nhất trong nhiều thập niên.

Tất cả những yếu tố nói trên đã đẩy giá bán sỉ điện tăng lên.

Giáo sư Guillaume Roger một lần nữa cho biết: “Nếu chúng ta có cùng hoàn cảnh, chẳng hạn như đối với các hãng hàng không, chúng ta sẽ thấy giá vé máy bay sẽ cao hơn".

'Khi đó mọi người sẽ bay ít hơn nhưng hiện tại là mùa đông, tôi thực sự không thể đòi hỏi ít năng lượng hơn, bởi vì tôi cần sưởi ấm ngôi nhà và do tôi có mấy đứa con nhỏ".

"Thỉnh thoảng tôi phải bật đèn, nhu cầu điện này cực kỳ kém co giãn và đây là nguyên nhân tạo nên giá điện rất cao”.

Để đối phó với giá điện giao ngay tăng cao, cơ quan AEMO đã áp đặt giới hạn giá cả đối với các nhà phát điện, là 300 đô la mỗi megawatt giờ.

Thế nhưng các nhà phát điện nói rằng, họ phải tốn nhiều hơn để sản xuất điện, vì vậy giới hạn giá đã buộc họ phải hoạt động thua lỗ.

Thay vì làm điều này, một số nhà phát điện quyết định rút toàn bộ khỏi hệ thống, dẫn đến lượng điện thậm chí còn ít hơn để đáp ứng nhu cầu.

Ông Michael Brear cho biết, đây là điều khiến cơ quan AEMO can thiệp một lần nữa

Ông nói “Khi những nhà phát điện đó cung cấp của họ, họ cung cấp một lượng điện nhất định với một mức giá nhất định".

"Thế nhưng hiện tại, nhiều người trong số họ không thể cung cấp điện với mức giá đủ, để họ trang trải chi phí vận hành, bởi vì giá nhiên liệu hóa thạch mà bản thân họ phải trả là quá cao".

"Do thị trường không thể đóng cửa và giải quyết ở mức giá hợp lý cho người tiêu dùng, trong số các lý do khác, AEMO không có lựa chọn nào khác hơn ngoài việc tạm dừng hoạt động, mà nó đã làm hôm qua”.

Được biết Cơ quan Điều hành Điện năng Úc Châu AEMO, sẽ phụ trách việc thiết lập giá bán sỉ điện và có thể đặt hàng các máy phát điện để cung cấp điện khi cần thiết.

Còn giáo sư Guillaume Roger cho biết, các công ty phát điện có thể nộp đơn lên AEMO, để được bồi thường cho bất kỳ tổn thất nào mà họ phải chịu.

Một số nhà phê bình đã buộc tội những nhà phát điện đánh lừa hệ thống và đặt lợi nhuận của họ lên trước nghĩa vụ cung cấp cho người Úc một dịch vụ thiết yếu.

Ông Michael Brear cho biết, ông tin rằng những người chơi đó sẽ bị xử lý bởi Ủy ban Cạnh tranh và Tiêu thụ Úc hay ACCC và Cơ quan Quản lý Năng lượng Úc.

Ông nói rằng, các máy phát điện hiện hoạt động theo đúng luật lệ.

Ông nói “Chúng ta đang ở trong thời kỳ giá điện cao chưa từng có".

"Chắc chắn là không hợp lý khi yêu cầu ai đó tạo ra điện khi bị lỗ".

"Trong công việc hàng ngày, tôi không bắt buộc phải đóng góp nhiều tiền hơn cho nơi làm việc mà tôi được trả lương và công ty cũng vậy".

"Do đó, có những trường hợp tại thời điểm mà thị trường hoạt động bình thường, nhưng các máy phát điện chịu lỗ”.

Trong khi đó Cơ quan AEMO cho biết, họ sẽ xem xét việc đình chỉ ‘thị trường giao ngay’ hàng ngày.

Tuy nhiên hành động nầy dường như không thể ngăn chặn cuộc khủng hoảng, với việc người dân ở New South Wales được yêu cầu hạn chế mức tiêu thụ điện của họ nếu có thể, chỉ 24 giờ sau đó.

Giáo sư chuyên về luật năng lượng tại Đại học Deakin, Samantha Hepburn cho biết, bà tin rằng việc đóng băng sẽ cho phép AEMO tìm ra cách thực hiện Quy tắc điện Quốc gia, theo cách có ý nghĩa.

Bà đang kêu gọi Chính phủ thực hiện chính sách dự trữ khí đốt trong nước, không thay đổi với giá toàn cầu, như là một ưu tiên hàng đầu.

Bà Samantha Hepburn nói “Những gì chúng ta cần làm là đảm bảo rằng có một nguồn cung cấp điện an toàn ở Bờ biển phía Đông, một nguồn cung dự trữ, để các nhà bán lẻ năng lượng có thể mua với mức giá tương ứng với nguồn dự trữ đó".

"Điều đó không có nghĩa là, họ đang cố gắng thoát ra khỏi trách nhiệm lợi ích công cộng, với giai đoạn kế tiếp đang tiến về phía trước, do sự gián đoạn gây hậu quả rất là lớn lao”.

Trong khi đó các gia đình được khuyến cáo không nên lo lắng về việc đình hoãn ‘thị trường giao ngay’, vì chuyện nầy có ảnh hưởng nhiều hơn đối với người tiêu thụ điện giá sỉ.

Thế nhưng giáo sư kinh tế tại đại học Melbourne, David Byrne nói rằng, phí tổn sẽ gia tăng khi cuộc khủng hoảng năng lượng kéo dài.

Giáo sư David Byrne nói “Quí vị có thể nghĩ đến bất kỳ công ty nào phải trả tiền điện, chẳng hạn như nhân viên pha chế cà phê tại địa phương hoặc trạm xăng dầu, rồi siêu thị, tất cả những nhà cung cấp thực phẩm lớn lao đó".

"Bất cứ thứ gì mua về đều có liên quan đến sản xuất và cần điện và chúng tôi chưa bao giờ thực sự nghĩ đến trường hợp không có điện vì nó nằm trong nền tảng căn bản".

"Chúng tôi không nghĩ đây là thứ ảnh hưởng đến việc giữ cho đèn của chúng tôi bật sáng, hoặc trong các điều khoản về chi phí của tất cả những thứ chúng ta mua và tiêu dùng".

"Thế nhưng quí vị sẽ thấy, điều đó chuyển qua người tiêu dùng theo thời gian”.

(Theo SBS Việt ngữ)